Bu yıl, Atatürk’ün Samsun’a
çıkışını ve 19 Mayıs’ı farklı bir şekilde anmak ve
kutlamak istedim. Bu amaçla İngiliz ve Amerikan basınında Mustafâ
Kemâl Paşa’ya dâir 1919 yılında yapılan haberleri incelemek
istedim. Bir hafta boyunca, her gün bir haber olacak şekilde de
paylaştım. Yâni tam yedi haber paylaşmış oldum.
İlk olarak dönemin İngiliz
basınını incelemek istedim ve The Times gazetesinin arşivini1
inceledim. The Times gazetesinin arşivi, inanılmaz derecede zengin.
1 Ocak 1785’ten 1 Ocak 1985’e kadar olan 200 yıllık geçmişi
orada saklı ve erişime açık. Herhangi bir ücret ya da üyelik
istemiyorlar. Dolayısıyla çok güzel bir şey. Bununla birlikte
Guardian, Manchester Times gibi döneme dâir gazeteleri de
inceledim. Sonunda ilk üçü için The Times gazetesine yer vermeye
karar verdim ve The Times gazetesinin 22 Eylül, 2 Ekim ve 13 Ekim
1919 târihli nüshâlarındaki haberleri ele aldım.
Amerikan basınını incelemek
ise çok daha kolay oldu. Sanırım bu konuda en rahat erişebilen,
Amerikan basınıdır. Çünkü “Kongre Kütübhânesi”nin
(Library of Congress) “Chronicling America - Historic American
Newspapers”2
(Amerikan Kroniği – Târihî Amerikan Gazeteleri) başlıklı
bölümünde 1789’dan 1963’e kadar olan bütün Amerikan
gazeteleri yer almaktadır. 1919 yılına âid Mustafâ Kemâl
Paşa’nın adının geçtiği 88 haberin içinden de haberin
içeriğine göre seçim yaptım ve New York gazetesi olan The
Evening World’ün 30 Eylül 1919 târihli nüshâsındaki, Montana
gazetesi olan Great Falls Daily Tribune’ün 14 Ekim 1919 târihli
nüshâsındaki, Nevada gazetesi olan Tonopah Daily Bonanza’nın 7
Ekim 1919 târihli nüshâsındaki, Virginia gazetesi olan Richmond
Times-Dispatch’in 7 Kasım 1919 târihli nüshâsını esâs aldım.
Bu gazetelerdeki haberlerin
genel olarak Erzurûm ve Sivas kongreleri, Dâmâd Ferid hükûmetinin
düşüşü, Ali Rızâ Paşa hükûmetinin kuruluşu ve Konya’nın
kurtarılması üzerine olduğunu söyleyebiliriz. Hepsinde Mustafâ
Kemâl Paşa için “Türk millîyetçi lider”, başında
bulunduğu hareket için de “millîyetçi hareket” denmesi
anlamlıdır. Bu arada Amerikan basınının Sadrâzâm Ali Rızâ
Paşa’nın adını yanlış yazdığı (General Alipiza Şa
gibi...) epey örnek gördüm. Üstelik bu yanlışlıklar yerel
Amerikan gazetelerinden kaynaklanmıyor. Tam tersine büyük bir
haber ajansı olan Associated Press gibi kuruluşlardan
kaynaklanıyor. Bu da bize, İstanbul hükûmetinin ne kadar ciddiye
alındığını göstermektedir. Ayrıca Amerikan basınında Ermenî
vurgusunun fazlalığı dikkât çekiyor. Meselâ Erzurûm için
“Ermenistan’daki Erzurûm” diyorlar. Öyle ki, târihinden
(1923) dolayı burada yer vermediğim bir haritada, Doğu Anadolu ve
Doğu Karadeniz’i hâlâ Ermenistan olarak gösteriyorlardı.
Gazetelerin görüntüsünün
altında, haberlerin Türkçelerine yer verdim. Böylece okuyucu, hem
haberi anlayabilir; hem de olası bir hat’âm varsa, bana
iletebilir. Haberlerin Türkçe kısımlarında herhangi bir yorum
yapmadım. Hattâ yoruma dönüşmemesi, nesnellikten uzaklaşmama
adına sözlük çevirisini de tercih ettiğim oldu. Meselâ
Constantinople’ü İstanbul yerine Konstantinopolis olarak yazmayı
uygun gördüm. Sâdece iki yerde, kimlerin kasd edildiğini
belirtmek için köşeli parantez içinde gösterdim.
Umarım dönemi araştıranlara,
târihçilere ve genç târihçi adaylarına bu çalışmam bir fayda
sağlayabilir. Bir kişi için bile kaynak görevi görürse, benim
adıma büyük bir mutluluk olacaktır.
Esenlikler...
KUTLU ALTAY KOCAOVA
1 https://www.thetimes.co.uk/archive/
(Erişim târihi: 18.05.2020)
2 https://chroniclingamerica.loc.gov/
(Erişim târihi: 18.05.2020)
